Rezygnacja ze szkoły doktorskiej

Chociaż doktorat to w dalszym ciągu marzenie wielu naukowców, niejednokrotnie sytuacja osobista zmusza naukowców do rezygnacji z planów zakładających karierę na uczelni. Oprócz kwestii naukowych, wielu naukowców rozważa również tę kwestię pod kątem ewentualnych konsekwencji finansowych, w tym zwrotu pobranego stypendium. 

Zgodnie z art. 209 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: PSWiN), doktorant nieposiadający stopnia doktora otrzymuje stypendium doktoranckie. Stypendium to przysługuje z mocy samego prawa. Co za tym idzie, nie jest wymagane wydanie decyzji o jego przyznaniu w rozumieniu ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (KPA).

Zgodnie z art. 209 ust. 4 PSWiN wysokość stypendium doktoranckiego nie może być niższa niż 37% wynagrodzenia profesora – do miesiąca, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa lub 57% wynagrodzenia profesora – po miesiącu, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa. Warto również wskazać, że zgodnie z ust. 5 ww. przepisu wysokość stypendium doktoranckiego może być uzależniona od osiągnięć doktoranta.

Powstaje jednak pytanie, jak kształtuje się sytuacja prawna osoby rezygnującej z kształcenia w szkole doktorskiej.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że rezygnacja z kształcenia stanowi obligatoryjną przesłankę skreślenia z listy doktorantów (art. 203 ust. 1 pkt 3 PSWiN). Utrata tego statusu następuje w razie wydania ostatecznej decyzji w tym przedmiocie. Pociąga to za sobą utratę uprawnień związanych z tym statusem. Niektóre jednostki takie jak np. Uniwersytet Opolski czy Uniwersytet Medyczny w Łodzi umieszczają na swoich stronach wzór wniosku, wymagając od kandydata jednocześnie złożenia legitymacji doktoranckiej wraz z wnioskiem. Marcin Dokowicz wskazuje, że legitymacja doktoranta stanowi potwierdzenie statusu doktoranta, który jest podstawą do przyznania doktorantowi różnego rodzaju uprawnień.  Niektóre z uczelni publikują również na swoich stronach wzór rezygnacji z kształcenia w szkole doktorskiej. Rezygnacja powinna zawierać wszystkie niezbędne dane wnioskodawcy, tj. imię i nazwisko, numer albumu, oznaczenie szkoły doktorskiej, miejsce i datę jej sporządzenia, a także oznaczenie, od kiedy następuje rezygnacja, jeśli data różni się od daty wniosku.

Należy ponadto wskazać, że przyznane stypendium podczas kształcenia w szkole doktorskiej nie podlega zwrotowi. W przypadku, gdyby rezygnacja z kształcenia miała wiązać się z ewentualnym zwrotem stypendium, musiałoby to zostać uregulowane wprost w ustawie. Regulacje uczelni lub innych podmiotów kształcących wskazujące na konieczność zwrotu stypendium nie są skuteczne.

Warto dodać, iż zgodnie z Raportem Doktoranci w Polsce (2019) w 2018 roku studia doktoranckie ukończyło łącznie nieco ponad 5 tys. osób, co stanowiło 13% wszystkich doktorantów. Największy współczynnik sukcesu ukończonych studiów doktoranckich miały instytuty PAN – w 2018 roku aż 27% doktorantów kształcących się w tych jednostkach ukończyło kształcenie. Ministerstwo Edukacji i Nauki wskazuje, że niewielki wskaźnik sukcesu tj. ilość nadanych stopni doktora, mimo dużej liczby doktorantów rekrutowanych w ramach systemu studiów doktoranckich, spowodowana była niewystarczającym wsparciem finansowym dla doktorantów. Również z uwagi na problem starzenia się społeczności akademickiej, kwestia rezygnacji z kształcenia jest wyzwaniem, z którym mierzą się podmioty kształcące doktorantów w całej Polsce.

Od 1 października 2023 r. weszły w życie przepisy całkowicie znoszące zakaz zatrudnienia doktoranta jako nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego. Zmiana została wprowadzona ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1672). Rozwiązanie to należy oceniać pozytywnie z uwagi na możliwość rozszerzenia możliwości zatrudnienia o doktorantów, co może przyczynić się do wypełnienia luk pokoleniowych na uczelniach.

Przed złożeniem rezygnacji z kształcenia w szkole doktorskiej, doktorant powinien uwzględnić możliwość skorzystania z uprawnienia do przedłużenia terminu złożenia rozprawy. Zgodnie z art. 204. ust. 2. zd. 2 PSWiN, termin złożenia rozprawy doktorskiej może być przedłużony, nie dłużej jednak niż o 2 lata, na zasadach określonych w regulaminie szkoły doktorskiej. Innym rozwiązaniem jest zawieszenie kształcenia w szkole doktorskiej. Kształcenie, na wniosek doktoranta, jest zawieszane na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu rodzicielskiego, określonych w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (art. 204 ust. 3 PSWiN). Warto wskazać, że nie jest to zawieszenie obligatoryjne – doktorant nie musi skorzystać z tego prawa. Okresu takiego zawieszenia nie wlicza się do maksymalnego 4-letniego okresu pobierania stypendium doktoranckiego o. Oznacza to, że podczas zawieszenia kształcenia na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu rodzicielskiego doktorant zachowuje prawo do pobierania stypendium. Natomiast jego wysokość oblicza się na dzień złożenia wniosku o zawieszenie kształcenia.

Należy również wskazać, że regulaminy szkół doktorskich niejednokrotnie przewidują obowiązek złożenia oświadczenia o podjęciu kształcenia zawieszonego na podstawie art. 204 ust. 3 PSWiN. Przykładem jest Regulamin Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, który w §35 ust. 5 wprost wskazuje na obowiązek złożenia oświadczenia o podjęciu zawieszonego kształcenia w terminie 14 dni od dnia zakończenia okresu zawieszenia kształcenia. Brak złożenia takiego oświadczenia poczytywany jest zaś jako rezygnacja z kształcenia.

Literatura:

1. Dokowicz, M. [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Warszawa 2019, art. 208, LEX.
2. Mazur, S., Uczelnie nie były w tak dramatycznej sytuacji od dekad, Tygodnik powszechny 35/2022, Kraków 2022.  
3. Obwieszczenie Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 29 kwietnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego uchwały Nr 134/2019 Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 25 września 2019 r. w sprawie regulaminu Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
4. Przybyłowicz, A., Zasiłek macierzyński doktorantów pobierających stypendia doktoranckie [W:] Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 6, Warszawa 2020.
5. Raport „Nauka w Polsce”, Laboratorium Analiz Statystycznych i Ewaluacji Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2019, https://dl.opi.org.pl/9484/attachment/f0dae5/doktoranci_2019_Labstat_v2.pdf (dostęp na dzień 30.10.2023 r.).
6. Szkoła Doktorska Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Rezygnacja z kształcenia w szkole doktorskiej, https://szkoladoktorska.umed.pl/pliki/rezygnacja-z-kszta%C5%82enia-w-szkole-doktorskiej-1.pdf (dostęp na dzień 27.10.2023 r.).
7. Szkoła Doktorska Uniwersytetu Opolskiego, Oświadczenie o rezygnacji z kształcenia w Szkole Doktorskiej, http://szkoladoktorska.uni.opole.pl/wp-content/uploads/oswiadczenie-rezygnacja-z-ksztalcenia-w-szkole-doktorskiej_19.docx (dostęp na dzień 27.10.2023 r.).  
8. Zębik, G., Doktorat a rodzicielstwo [W:] Status doktorantów w ustawie 2.0 pod red. W. Kiełbasińskiego, M. Dorochowicza, Toruń 2022.  

Autorka: mgr Marta Bakun