Plagiat nie posiada w prawie polskim definicji legalnej[1]. Jest on czynem zabronionym penalizowanym na podstawie w art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[2]. Zgodnie z brzmieniem w art. 115 ust. 1 u.p.a.p.p. przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa co do całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Doktryna i judykatura wyróżniają plagiat jawny i plagiat ukryty. Plagiat jawny polega na przejęciu cudzego utworu lub jego części w niezmienionej lub zmienionej jedynie w niewielkim stopniu postaci[3]. Plagiat ukryty polega natomiast na zmodyfikowaniu twórczych elementów utworu lub jego części w większym stopniu, stwarzającym pozory autorstwa materiału przywłaszczonego z cudzego dzieła[4]. Publikacja cudzego utworu pod własnym nazwiskiem lub pseudonimem, nawet po przetłumaczeniu go na inny język oraz wprowadzeniu w nim modyfikacji stanowi plagiat i jest penalizowana. Jako, że autorskie prawa osobiste nie wygasają po śmierci autora i są ponadczasowe, dla stwierdzenia, że w konkretnym przypadku doszło do plagiatu nie ma znaczenia to czy autor splagiatowanego utworu bądź fragmentu utworu żyje, ani to o ile czasu wcześniej od utworu plagiatora powstał utwór splagiatowany. Przypisanie autorstwa cudzego utworu lub jego fragmentu sobie bądź innej (nie będącej jego autorem) osobie jest przestępstwem niezależnie od tego czy sprawca posiada do niego autorskie prawa majątkowe.
Do popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 115 ust. 1 u.p.a.p.p. nie jest koniecznym wejście w fizyczne posiadanie utworu którego autorstwo plagiator sobie przywłaszcza[5] – przestępstwo to może zostać popełnione także przez osobę przypisującą sobie autorstwo utworu którego nigdy nie widziała lub jego fragmentu. Jeżeli do utworu przenosi się treści lub wątki innego dzieła należy wskazać dokładne źródło zapożyczenia. Nie wskazanie cudzego dzieła będącego źródłem owych zapożyczeń stanowi plagiat[6]. Niedokładne oznaczenie cudzego dzieła i nie precyzyjne umiejscowienie przypisu niewskazujące na zamiar przywłaszczenia sobie autorstwa cudzego utworu zasadniczo jednak plagiatem jednak nie są[7]. Jeżeli utwór ma współtwórców, każdy z nich powinien zostać wskazany jako współtwórca, nawet, jeżeli jego indywidualny, twórczy wkład w powstanie utworu był znacznie mniejszy niż wkład pracy pozostałych współtwórców[8]. Pominięcie współtwórcy jest równoznaczne z wprowadzeniem w błąd co do autorstwa części w części cudzego utworu, a niekiedy także z przypisaniem go sobie – stanowi zatem czyn zabroniony o którym mowa w art. 115 ust. 1 u.p.a.p.p.
Z punktu widzenia osób ubiegających się o nadanie stopnia doktora szczególnie ważnym przepisem dotyczącym plagiatu jest art. 195 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[9]. Zgodnie z jego brzmieniem jeżeli przypisania sobie autorstwa istotnego fragmentu lub innych fragmentów albo ustalenia naukowego dopuściła się osoba ubiegająca się o stopień doktora (bez znaczenia czy jako doktorant czy jako osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora w trybie eksternistycznym), podmiot doktoryzujący stwierdza nieważność decyzji o nadaniu stopnia doktora. Przedmiotowy przepis stanowi o obowiązku podmiotu doktoryzującego – stwierdzenie nieważności decyzji o nadaniu stopnia doktora nie jest fakultatywne, lecz obligatoryjne. Nie ulega wątpliwości, że art. 195 u.p.s.w.n. znajduje zastosowanie w przypadku dopuszczenia się plagiatu w pracy doktorskiej[10]. Brak normy zawężającej zakres jego zastosowania jedynie do prac doktorskich nakazuje jednak przyjąć, że znajduje on zastosowania także w przypadku plagiatu jakiego dopuściła się osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora w innych utworach[11]. Za interpretacją taką poza wykładnią językową przemawia również wykładnia celowościowa. Istnienie normy wyrażonej w art. 195 u.p.s.w.n. ma na celu ochronę interesu publicznego. Stopień doktora świadczy o posiadaniu przez posiadającą go osobę dorobku naukowego oraz szczególnej wiedzy. Ewentualne przyzwolenie na posługiwanie się nim przez osobę przywłaszczającą sobie autorstwo cudzych utworów wprowadzałoby społeczeństwo w błąd i mogłoby osłabiać zaufanie do instytucji naukowych oraz do naukowców.
mgr Dominik Delczyk
Lokalny Ambasador Praw Doktoranta
Artykuł został napisany w ramach projektu pn. „Lokalny Ambasador Praw Doktoranta” organizowanego przez Krajową Reprezentację Doktorantów ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach zadania publicznego „Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego” w 2021 r.
[1] G. Mania, Plagiat muzyczny, „Prace z prawa własności intelektualnej” 2016 z 133, s. 54; J. Sarkowicz, Przestępstwo plagiatu w świetle przepisów Unii Europejskiej i polskiego prawa, „Przegląd Sadowy”, 2021, nr 3, s. 65.
[2] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062); dalej jako u.p.a.p.p.
[3] Wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 20 września 2017 r., IV Ka 572/17, Legalis, G. Mania, Plagiat…dz.cyt., s. 56; J. Sarkowicz, Przestępstwo…dz.cyt., s. 65; M. Lekston, Art. 195 [w:] Komentarz do wybranych przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce [w:]Akademickie prawo zatrudnienia. Komentarz, red. K. W. Baran, Warszawa 2020, https://sip.lex.pl/#/commentary/587808940/606380/baran-krzysztof-w-red-komentarz-do-wybranych-przepisow-ustawy-prawo-o-szkolnictwie-wyzszym-i…?keyword=plagiat&unitId=passage_739 (dostęp: 2021-11-17 20:33);
[4] Wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 20 września 2017 r., IV Ka 572/17, Legalis; G. Mania, Plagiat…dz.cyt., s. 56; J. Sarkowicz, Przestępstwo…dz.cyt., s. 65; M. Lekston, Art. 195…dz.cyt. [dostęp: 17 listopada 2021 r.].
[5] Z. Ćwiąkalski, B. Górnikowska, Art. 115 [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom II, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, https://sip.lex.pl/#/commentary/587837899/635339/markiewicz-ryszard-red-komentarz-do-ustawy-o-prawie-autorskim-i-prawach-pokrewnych-w-ustawy…?keyword=plagiat&unitId=passage_5512 [dostęp: 17 listopada 2021 r.].
[6] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1989 r., III CRN 139/89, LEX nr 70836
[7] J. Szczotka, Twórczość naukowa – czy autoplagiat jest plagiatem?, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014 nr 23, s. 27.
[8] Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1960 r., 1 CR 234/60, Legalis.
[9] Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 478 ze zm.); dalej jako u.p.s.w.n.
[10] Zob. szerzej m.in. M. Lekston, Art. 195…dz.cyt. [dostęp: 17 listopada 2021 r.]; H. Izdebski, Art. 195 [w:] J. M. Zieliński, H. Izdebski, Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2021, https://sip.lex.pl/#/commentary/587785507/659570/izdebski-hubert-zielinski-jan-michal-prawo-o-szkolnictwie-wyzszym-i-nauce-komentarz-wyd-ii?cm=URELATIONS [dostęp: 17 listopada 2021 r.].
[11] H. Izdebski, Art. 195…dz.cyt., (dostęp: 2021-11-17 21:42); M. Dokowicz, Art. 195 [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Warszawa 2019, https://sip.lex.pl/#/commentary/587807040/604480/woznicki-jerzy-red-prawo-o-szkolnictwie-wyzszym-i-nauce-komentarz?cm=URELATIONS [dostęp: 17 listopada 2021 r.].