Podstawą produktywności jest odpoczynek. Aby o niego zadbać, doktoranci i doktorantki ze studiów doktoranckich mogą korzystać z szeregu uprawnień. Jakie są ich prawa?
Przerwa wypoczynkowa na studiach doktoranckich
Zgodnie z art. 279 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669 ze zm.) studia doktoranckie rozpoczęte przed rokiem akademickim 2019/2020 prowadzi się na zasadach dotychczasowych, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r. Stosowanie dotychczasowych zasad dotyczy także urlopów doktoranckich. Doktorantom “starego trybu” (studiów doktoranckich) przysługuje ośmiotygodniowa przerwa wypoczynkowa. Przepisy wprowadzają jednak ograniczenie. Przerwa może być wykorzystana wyłącznie w czasie wolnym od zajęć dydaktycznych. Nie ma obowiązku wykorzystania jej w całości “za jednym zamachem” – można ją częściowo wykorzystać w trakcie wakacji letnich a częściowo – podczas ferii zimowych.
Przepisy ustawowe nie określają trybu ani skutków wykorzystania przerwy wypoczynkowej. Należy zatem przyjąć, że odpowiednie regulacje powinny znajdować się w regulaminie studiów doktoranckich. W ich braku – najlepiej o zamiarze wykorzystania przerwy poinformować kierownika czy kierowniczkę studiów doktoranckich. W trakcie przerwy nie wolno od doktoranta czy doktorantki oczekiwać realizacji przedmiotów objętych programem kształcenia (w tym dydaktycznych praktyk zawodowych – co jest szczególnie istotne dla doktorantów w jednostkach organizacyjnych, które organizują zajęcia latem – np. wykopaliska). To ostatnie jest bezpośrednią konsekwencją tego, że przerwa wypoczynkowa winna być wykorzystana w okresie wolnym od zajęć dydaktycznym.
To, jaki czas jest okresem wolnym od zajęć dydaktycznych – wynika bezpośrednio z przepisów wewnętrznych uczelni lub innego podmiotu doktoryzującego, który określa organizację roku akademickiego. Będzie to najczęściej odpowiednie zarządzenie lub komunikat rektora albo dyrektora instytutu.
Przedłużenie okresu kształcenia
Prowadzenie studiów doktoranckich rozpoczętych przed 1 października 2019 r. na zasadach dotychczasowych oznacza, że do studiów tych stosuje się nadal przepisy rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich (Dz. U. poz. 1696). Rozporządzenie to określa przypadki, w których kierownik studiów doktoranckich może przedłużyć doktorantowi kształcenie. W przypadku, w którym powodem przedłużenia kształcenia jest konieczność prowadzenia długotrwałych badań naukowych, rozporządzenie pozwala na przedłużenie kształcenia o dwa lata (§ 7 ust. 1 rozporządzenia). W przypadkach:
- czasowej niezdolności do odbywania tych studiów spowodowanej chorobą,
- konieczności sprawowania osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny,
- konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem do 4. roku życia lub dzieckiem posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności,
- posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności
– kierownik studiów doktoranckich może przedłużyć kształcenie o łącznie nie dłużej niż rok (§ 7 ust. 2 rozporządzenia). Przedłużenie kształcenia nie musi odbyć się jednorazowo – doktorant może zawnioskować o przedłużenie o kilka okresów, lecz ich suma nie może przekroczyć roku. Warto nadmienić, że kierownik studiów doktoranckich, przedłużając studia, zwalnia (obowiązkowo) równocześnie doktoranta z obowiązku uczestniczenia w zajęciach. W związku z niejasnym brzmieniem odpowiednich przepisów rozporządzenia – warto, aby doktorant we wniosku o przedłużenie okresu studiów zawarł także wniosek o zwolnienie z obowiązku uczestniczenia w zajęciach.
Dodatkowo kierownik studiów doktoranckich może przedłużyć kształcenie doktoranta czy doktorantki na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego, określonych w kodeksie pracy (wyjaśnienie, o jakich okresach jest tutaj mowa znajduje się w artykule Przerwy wypoczynkowe i zawieszenie kształcenia w szkołach doktorskich. Przedłużenie to jest niezależne od wyżej wymienionych przedłużeń (a więc ich suma może przekroczyć dwa lata).
Przedłużenie następuje na koniec regulaminowego okresu kształcenia na studiach doktoranckich. Jak wynika jednak z przepisów, może ono nastąpić z powodów, które zaistniały na wcześniejszych niż ostatni latach kształcenia na studiach doktoranckich.
Przykład: Anna na drugim roku studiów doktoranckich urodziła dziecko. W związku z tym na czwartym roku studiów ubiega się o ich przedłużenie o 52 tygodnie (łączny czas trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego). Kierownik studiów udzielił zgody na takie przedłużenie.
Warto podkreślić, że w okresie przedłużenia kształcenia doktorantowi i doktorantce przysługują wszystkie uprawnienia związane z posiadaniem statusu doktoranta – w tym prawo do ubiegania się stypendium doktoranckie, zwiększenie stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej oraz o stypendium dla najlepszych doktorantów/doktorantek. Wyjątkiem jest drugi i ewentualny kolejny rok przedłużenia – wówczas, z uwagi na brak możliwości spełnienia przesłanki dot. terminowej realizacji programu studiów doktoranckich (§ 7 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia) doktorant nie otrzyma stypendium doktoranckiego.
Urlop na studiach doktoranckich
Przepisy rozporządzenia oraz ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2183, dalej jako: ustawa z 2005 r.) nie zawierają regulacji dotyczącej urlopów czy zawieszenia kształcenia w trakcie studiów doktoranckich. Ustawa z 2005 r. zawierała natomiast przepisy regulujące urlopy na studiach pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych magisterskich. Odpowiednikiem urlopu na studiach doktoranckich jest instytucja przedłużenia kształcenia. Stawia to jednak doktorantów i doktorantki w bardzo niekorzystnej sytuacji, bowiem przyznanie przedłużenia jest uznaniową decyzją kierownika studiów doktoranckich.
Brak uregulowania urlopów w trakcie studiów doktoranckich w ustawie z 2005 r. nie oznacza generalnego zakazu ich udzielania. Zgodnie bowiem z art. 196 ust. 6 ustawy z 2005 r. organizację i tok studiów doktoranckich w zakresie nieuregulowanym w ustawie z 2005 r. i odrębnych przepisach określa regulamin studiów doktoranckich. Podmiot doktoryzujący mógł w tym regulaminie utworzyć instytucję urlopu lub zawieszenia kształcenia oraz określić jej skutki dla toku studiów doktoranckich.
O urlop na studiach doktoranckich mogą ubiegać się doktoranci i doktorantki m.in. Uniwersytetu Warszawskiego (§ 16 ust. 5 – 9 Regulaminu). Przepisy wewnętrzne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przewidują możliwość ubiegania się o przerwę w studiach doktoranckich (§ 4 ust. 2 pkt 3 i 4 Regulaminu). Doktoranci i doktorantki Politechniki Warszawskiej mogą ubiegać się o urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlop ojcowski. W tym okresie zwolnieni są z obowiązku prowadzenia lub uczestnictwa w prowadzeniu zajęć dydaktycznych (§ 5 ust. 7 Regulaminu).
W zakresie urlopów, zawieszeń kształcenia i innych przerw należy sprawdzić regulamin studiów doktoranckich obowiązujący w danym podmiocie doktoryzującym, a w razie wątpliwości – skontaktować się z właściwym samorządem doktoranckim.
Przemysław Mroczkowski
Uniwersytet Warszawski
Lokalny Ambasador Praw Doktoranta KRD na województwo mazowieckie
Niniejszy tekst powstał w ramach projektu Lokalny Ambasador Praw Doktoranta organizowanym przez Krajową Reprezentację Doktorantów ze środków Budżetu Państwa pozostających w dyspozycji Ministra Edukacji i Nauki w ramach zadania publicznego Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego w 2021 r.