Doktorant prowadzący badania we własnej dziedzinie naukowej, często bardzo ścisłej, może nie mieć dostatecznej wiedzy prawnej w zakresie przysługujących mu praw autorskich do tworzonej przez niego pracy doktorskiej. Podstawowa znajomość przepisów pozwoli doktorantowi nie tylko świadomie zarządzać swoją własnością intelektualną, ale również uniknąć nadużyć ze strony współpracowników, promotorów czy przełożonych. Już na wstępie należy wskazać, że w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83) – praca doktorska jest utworem na równi z filmem, zdjęciem, utworem muzycznym, programem komputerowym czy powieścią.
Zgodnie z art. 1 PrAut przedmiotem prawa autorskiego będzie utwór, tj. każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od ich wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworem będzie więc wszystko, w co zostanie włożony wysiłek intelektualny i twórczy, a owoc naszej pracy nabierze indywidualnego charakteru. Twórca nabywa prawo autorskie do swojego utworu już z chwilą ustalenia, czyli innymi słowy uzewnętrznienia. Utwór nie musi być przy tym ukończony. Warto pamiętać, że prawo autorskie nie daje ochrony pomysłom, ideom, procedurom badawczym, metodom czy odkryciom.
Na gruncie tematu prac doktorskich, przedmiotem prawa autorskiego (utworem) może być nie tylko praca doktorska, ale również wniosek grantowy przygotowany przez doktoranta, artykuł, rozdział w książce czy publikacji naukowej. Szczególnym przykładem utworu chronionego przez prawo autorskie jest indywidualny plan badawczy, który doktorant realizuje w uzgodnieniu z promotorem (art. 202 ust 1 PSWiN). Uzgodnienie powinno mieścić się w zakresie opieki naukowej sprawowanej przez promotora nad doktorantem, a więc odnosić się do inspirowania, udzielania porad, sugestii czy zaleceń dotyczących sporządzania IPB. Oznacza to, że mimo wielu wskazówek ze strony promotora, jego pomysłów lub podpowiedzi, to doktorant jest samodzielnym twórcą pracy doktorskiej, będąc jej autorem i posiadając do niej prawa autorskie. Promotor, mimo takiej pomocy doktorantowi, nie będzie współtwórcą pracy doktorskiej. Należy zauważyć, że status współtwórców mają osoby wnoszące wkład twórczy w powstanie utworu. Sam fakt sprawowania opieki naukowej, udzielania sugestii czy porad nie czyni z promotora współtwórcy nie tylko pracy doktorskiej, ale również artykułów czy publikacji. Promotor nie może więc żądać wskazania go jako współautora publikacji naukowej czy artykułu, jeżeli mimo sprawowanej opieki nad twórcą nie wniósł on do utworu żadnego wkładu twórczego. Ponadto, promotor nie może wykorzystać do swojego artykułu opracowanych przez doktoranta wyników, wyciągniętych wniosków, napisanej dyskusji, wydając je za własne. Może natomiast posłużyć się wynikami badań doktoranta, powstałymi w ramach rutynowych czynności, które nie są utworem w rozumieniu prawa autorskiego, tj. nie mają charakteru indywidualnego, ani twórczego. Warto wiedzieć, że każda osoba, która dopuściła się naruszeń praw twórcy naraża się na odpowiedzialność na gruncie prawa cywilnego. Autor może skierować do sądu roszczenie o zaniechanie naruszenia, usunięcie skutków naruszenia, naprawienia szkody czy wydania korzyści. Ponadto przywłaszczenie sobie autorstwa innej osoby może też wypełnić znamiona przestępstwa – (art. 115 PrAut).
Dodatkowo, w zakresie naruszeń rzetelności w nauce należy przytoczyć treść kodeksu etyki pracownika naukowego. Wiele Uniwersytetów i Instytutów zobowiązuje swoich pracowników i doktorantów do jego przestrzegania. Według kodeksu etyki pracownika naukowego rażącym naruszeniem rzetelności jest „wykorzystywanie przy prowadzeniu badań naukowych wkładu innych osób, studentów, doktorantów i współpracowników bez ich zgody i bez zaznaczenia ich wkładu w publikacji lub podania za współautorów”, a także „zezwolenie na współautorstwo publikacji osób, które nie wniosły wystarczającego wkładu intelektualnego w jej powstanie”. Warto powoływać się na kodeks etyki pracownika naukowego w przytoczonych sytuacjach.
mgr Rafał Skopek
Lokalny Ambasador Praw Doktoranta