Wprowadzenie nowego modelu kształcenia doktorantów w 2019 roku wiąże się także z gwarancjami zabezpieczenia socjalnego doktorantów kształcących się w szkołach doktorskich. Zgodnie z art. 209 ust. 1 ustawy prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej: ustawa) doktorant, który nie posiada stopnia doktora otrzymuje stypendium doktoranckie. Świadczenie to jest powszechne, co oznacza, że przysługuje każdemu doktorantowi nieposiadającemu stopnia naukowego doktora. Stypendium jest wypłacane co miesiąc i wynosi ono odpowiednio nie mniej niż 37% wynagrodzenia profesora – do miesiąca, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa oraz nie mniej niż 57% wynagrodzenia profesora – po miesiącu, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa.
Ustawa przewiduje jednak pewne ograniczenia. Pierwszym ograniczeniem jest kryterium czasowe, gdyż w ustawie wskazano, że łączny okres otrzymywania stypendium doktoranckiego w szkołach doktorskich nie może przekroczyć 4 lat, z wyjątkami wskazanymi w ustawie (między innymi: zawieszenie kształcenia na podstawie art. 206 ust. 2 ustawy). Kolejnym ograniczeniem jest wysokość pobieranego wynagrodzenia w związku z realizacją projektu badawczego. W przypadku, gdy doktorant pobiera wynagrodzenie w wysokości co najmniej 150% wysokości stypendium doktoranckiego, z tytułu zatrudnienia w związku z realizacją projektu badawczego, nie otrzymuje on stypendium doktoranckiego. Kolejnym ograniczeniem jest zakaz zatrudnienia doktoranta na stanowisku nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego. Jednak warto zaznaczyć, że zakaz ten nie jest bezwzględny. Wyjątki od tego zakazu przewiduje ustawa. Przykładem może być możliwość zatrudnienia doktoranta po ocenie śródokresowej zakończonej wynikiem pozytywnym w wymiarze do 1/2 etatu, aby nie utracić znacznej części stypendium doktoranckiego (w przypadku zatrudnienia w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, wysokość stypendium wynosi 40% wysokości miesięcznego stypendium). Zatem pierwszą możliwością jest zatrudnienie doktoranta po ocenie śródokresowej na umowę o pracę w wymiarze do 1/2 etatu, dzięki czemu doktorant zachowa 100% stypendium doktoranckiego.
Doktoranci mogą jednak szukać innych możliwości zwiększenia stypendium doktoranckiego. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, czy przepisy wewnętrznie obowiązujące w Uczelni moga przewidywać formy zwiększenia stypendium doktoranckiego w związku z osiągnięciami doktoranta, gdyż ustawa dopuszcza taką możliwość. Przede wszystkim premiowana będzie aktywność naukowa, ale także mogą to być osiągnięcia sportowe czy dydaktyczne. W tym zakresie w ustawie pozostawiono możliwość uregulowania tych kwestii przez przepisy wewnętrzne uczelni, w której prowadzone są szkoły doktorskie.
Niezwykle istotną kwestią jest wyrównywanie szans osobom z niepełnosprawnościami, które chcą podjąć kształcenie w szkołach doktorskich. Zgodnie z przepisami ustawy, doktorant posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie, o którym mowa w art. 5 oraz art. 62 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, otrzymuje stypendium doktoranckie w wysokości zwiększonej o 30%.
Rzecz jasna dodatkowych środków poszukiwać można także w konkursach grantowych. Dla doktorantów przewidziano nie tylko konkurs Narodowego Centrum Nauki PRELUDIUM, lecz także OPUS. Doktoranci mogą także skorzystać z oferty konkursów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Oczywiście mowa w tych przypadkach o pełnieniu funkcji kierownika lub wykonawcy w projekcie badawczym finansowanym ze środków zewnętrznych. Warto także zwrócić uwagę, czy w uczelni przewidziano nabór na wewnętrzne konkursy grantowe, takie jak na przykład w ramach dotacji z programu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza, bądź inne ze środków wewnętrznych uczelni.
mgr Sebastian Czechowicz